ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 7، مهر 1402 ، شماره پی در پی 89

عنصر شخصیت در سیر تطور ادبیات داستانی از واقعگرایی تا پست مدرن با تکیه بر گفتار

صفحه (141 - 156)
راضیه صحیفی ، مریم شایگان (نویسنده مسئول)، محمد حجت ، مریم غلامرضا بیگی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1401

چکیده

زمینه و هدف: ادبیات، زیربنایی برای نمایاندن ناهنجاریها و اوضاع نابسامان اجتماعی است و به مرور زمان این دیدگاه انتقادی در تمامی عرصه های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، هنری و... وارد شده و تحولات عمیقی را سبب شده است. ادبیات داستانی نیز به تبعیت از این تحولات، توانسته گفتمانی را خلق کند که محصول آن تولید فرم و سیاق جدید ادبی باشد، تا بتواند در این وادی، افق روشنی را برای تعالی بشریت ترسیم نماید. در داستانهای کلاسیک، شخصیت مرکزی با حضورش در داستان علت و معلولها را به هم پیوند میدهد، اما رفته رفته در داستانهای مدرن و پست مدرن، عنصر سببیت غایب بوده و شخصیتهای داستانی قادر به بیان روابط علی و معلولی نیستند. هدف از این نوشتار، بررسی سیر تطور ادبیات داستانی با تکیه بر عنصر شخصیت در سه دوره واقعگرا، مدرن و پست مدرن است که تأثیر گفتار بر شخصیتها بعنوان ملاک ارزیابی سیر تطور ادبیات داستانی در هر سه دوره مدنظر قرار گرفته شده است.

روش مطالعه: این پژوهش به شیوه تحلیلی-توصیفی و بر اساس منابع کتابخانه ای انجام شده است؛ توصیف داستانها از جهت محتوا و درونمایه در سه دوره مذکور و همچنین مقایسه گفتار شخصیتها و تأثیر آنها بر کنش مستقیم و غیرمستقیم بر افعال داستانی از شیوه های تحلیلی و توصیفی این پژوهش است.

یافته ها: یافته های این پژوهش نشاندهنده جایگاه عنصر گفتگو در شخصیت پردازی نویسندگان هر سه دوره است. در داستانهای واقعگرا گفتگوها در طول داستان بر اساس دنیای بیرونی شکل میگیرد. در دورۀ مدرن، به دلیل غلبۀ دنیای درون، مکالمات اغلب بصورت تک‎گویی و به شکل نامنظم و پراکنده است و در داستانهای پست مدرن، گفتگو با درگیری ذهنی تعامل بیشتری داشته و دارای بینظمی زیادی است.

نتیجه گیری: فصل مشترک هر سه دوره، شکلگیری درونمایۀ داستان بر اساس عنصر گفتگو است؛ همچنین توانایی نویسنده در برجسته سازی انواع گفتگوها در آثار داستانی هر دوره، از مهمترین عوامل کلامی و غیرکلامی شخصیتها در فرایند پیش‌رونده داستان است.

کلمات کلیدی
ادبیات داستانی , ادبیات واقعگرا , ادبیات مدرن , ادبیات پست مدرن , گفتگو.

• بینیاز، فتح الله (1388). درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت‌شناسی، تهران: افرا.
• پاینده، حسین (1388). داستان کوتاه در ایران، داستانهای مدرن جلد دوم، تهران: نیلوفر.
• پاینده، حسین (1390). داستان کوتاه در ایران، داستانهای پست مدرن، جلد سوم، تهران: نیلوفر.
• ترقی، گلی (1387). جایی دیگر، تهران: نیلوفر.
• تسلیمی، علی (1388). گزاره هایی در ادبیات معاصر ایران (داستان)، پیشامدرن، مدرن، پسامدرن، تهران: کتاب.
• رادفر، ابوالقاسم و حسن زاده میرعلی، عبدالله (1383). «نقد و تحلیل وجوه تمایز و تشابه اصول کاربردی مکتبهای ادبی رئالیسم و ناتورالیسم»، فصلنامۀ پژوهشهای ادبی، شماره 3، صص 44-29.
• روانی‌پور، منیرو (1378) کولی کنار آتش، تهران: نشر مرکز.
• سلیمانی، محسن (1387). رمان چیست؟، تهران: سورۀ مهر.
• علوی، بزرگ، (1379). چشمهایش، تهران: نگاه.
• فدائی، فربد (1381) کارل گوستاو یونگ و روان‌شناسی تحلیلی او، تهران: دانژه.
• وارد، گلن (1378). پست مدرنیسم، ترجمۀ قادر فخر رنجبری و ابوذر کرمی، تهران: مانلی.